CHP’nin Van'daki Günah Defterinden

19 Mart 2022

CHP’nin Van'daki Günah Defterinden

Osmanlı döneminde Van'da Rusya, İngiltere, Fransa, İran ve İtalya konsolosluğu, Amerikan misyon şefliği, ; Osmanlı, Alman, Amerikan, Fransız mektepleri (okulları) mevcutken, CHP'nin iktidarı bıraktığı 1950 yılında Van'da bunların hiç biri yoktur. Van, virane bir şehirdir.

Kılıçdaroğlu’nun Van’a çıkarma yapacağı ilanı gözüme ilişince CHP'nin Van'da yaşattığı bir kaç travmayı kendisine ulaştırmayı bir vatandaş olarak görev addettim. Tarihte yaşanan acıların belleklerde bıraktığı izlerin çokta rahat silinmeyecek derin yaralar açtığını, halkın belleğinde kısmende olsa hatırda kaldığını, bu acıların tamamen unutulmadığı bilinmelidir. Van’daki CHP yönetiminin muhtemelen yaşandığından haberdar bile olmadığı dört travmayı hatırlatmanın faydalı olacağını düşünüyorum.

Beş dönemi Van, iki dönemi Hakkâri olmak üzere CHP’de yedi dönem milletvekili seçilen İbrahim Arvas’ın ‘Tarihi Hakikatler’ adlı kitabında yazdıkları CHP’yi de bağlar. İlk meclisten sekizinci meclise kadar CHP’den milletvekili seçilen İbrahim Arvas, ilk dönem hariç tüm dönemlerde TBMM’de yer almış 1950 yılına kadar milletvekili olmuştur. İbrahim Arvas'ın Mv seçildiği 2,3,4 ve 5'nci dönem Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'dir. Uzunca süre Başbakan İsmet İnönü'dür. 6,7 ve 8'nci dönem İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanı ve edebi şef olduğu dönemdir. 1923-1950 tarihleri arasında CHP’de milletvekilliği yapmış bir ismin yazdıkları CHP’nin tek parti dönemini bilen bir milletvekilinin itirafıdır.

İlk yedi dönem CHP'de milletvekili olan İbrahim Arvas CHP'nin İnönü döneminde Van'da yaptıklarını:

"1943-1944 senelerinde (...) 33 vatandaş suçsuz olarak, bir gece yarısında, hududa götürelecek diye, evlerinden alınmış (...) hepsi kollarından iplerle bağlandıktan sonra kafile halinde şehirden uzağa götürüldü. Bir derecede, bütün ana baba ve akrabalarının gözü önünde kurşuna dizildi. Huduttan kaçarlarken vuruldular diye, yalan bir rapor verildi. O yıl şark vilayetlerine seyahat eden Reisicumhur İsmet Paşa, Van'da Muğla'lı Mustafa Paşa ile kol kola gezdi. Bunun anlattığı mana emri ben verdim demektir.

Yine o yılda, Muradiye'de de 37 kişi gece yarısı üçer dörder götürülerek, dere içlerinde süngülenerek öldürüldü.

Kara Köprü yakınlarındaki 30 köyden toplanan muhtar ve ihtiyar heyetlerinden 103 kişi, bir gecede, paraları ve elbiseleri soyulduktan sonra, hepsi süngü ile öldürülerek, cesetleri küme halinde, kara taşların altına konuldu.

Bu cinayetlerin hepsi, (…) o zaman başvekil ve sonradan Reisicumhur bulunan Malatyalı İsmete Paşa’nın emri ile yapıldı"[1] diyor.

Yedi dönem CHP'den milletvekili olan İbrahim Arvas hatıratında Başbakan İsmet İnönü döneminde Zilan’da yaşanan Cumhuriyet Gazetesi haberlerine göre 15.000 kişinin hayatını kaybettiği olaydan bahsetmiyor.

CHP VAN MİLLETVEKİLLERİNİN VAN DÜŞMANLIĞI

CHP iktidarı devrettiği döneme kadar Van’ın bir şehirden ziyade köye benzediğini Demokrat Parti karşıtlığıyla bilinen Yaşar Kemal’de yazmaktadır. 1951 yılında Van’a gelen Yaşar Kemal Cumhuriyet gazetesine yazdığı yazılarda Van’ın her tarafının toprak olduğunu söyler.

Yaşar Kemal Van’ı tarif ederken;
“Kim demiş Van’a şehir diye. Adı çıkmış Van’ın. Ben şehir diyemiyorum. (…) Van dediğiniz koskocaman bir köydür.” [2]

Yaşar Kemal Vanlıların üniversite isteğine;

“Dağ başına üniversite kurulur mu? (…) En önemlisi yol yok. Öğrenci gelsin? Profeör ne ile gelsin? Posta bile zar zor çalışabiliyor. Bunlar Van’a gelmek için kanat mı bağlasın”[3]

CHP'nin 1950 yılına kadar süren tek parti döneminde harap bir şekilde bıraktığı Van portresini CHP’ye yakın bir gazetecinin itirafından okuyoruz. Demokrat Parti karşıtlığıyla bilinen Yaşar Kemal'inde belirttiği gibi Van CHP döneminde Van bir şehir değilde bir köy görüntüsü vermektedir. Her tarafı yıkık döküktür. Kent viranedir. Dipnotta belirttiğim gibi Osmanlı döneminde Van'da bir çok konsolos ve misyon şefliği, liseler, yabancılarında sahip olduğu hastahaneler, yardım kuruluşları, iş hanları vardır.

İbrahim Arvas virane olan Van’ın imarının düzenlemesi için Van’da CHP’den 7 dönem milletvekili seçilen Hakkı Ungan, 6 dönem milletvekili seçilen Münip Boya’dan destek istediğini onların Van’ın ihtiyacı olan bu paraya destek vermediklerini söylüyor.

Arvas, Van Milletvekilleri Hakkı Ungan ve Münip Boya’nın:

“İkisi birden, parayı Vanlılar alsınlar da zengin olsunlar, bizim para alacak kimsemiz yok. Yalnız Münib beyin kardeşi Abdurahman Bey vardır, o da zengindir ona bir şey vermezler ve siz bu teklifi tek başınıza yaparsanız bütün mevcudiyetimizle karşı çıkarız.”[4] yaklaşımı bu gün pekte yabancı olmadığımız bir yaklaşımdır.

CHP VAN VEKİLİ FERİT MELEN VAN’A BİRŞEY YAPMADI

Bu arada CHP Van milletvekili, 1971 askeri muhtıra döneminde Başbakanlık yapmış Ferit Melen’in de Van’a ‘FAYDALI BİRŞEY' yapmadığını sonraki yazımda paylaşacağım.

CHP’nin şu ana kadar Van’a bir şey yapmadığını, aksine acıyla hatıra geldiğini birileri mutlaka Kılıçdaroğlu'na iletmelidir, diye düşünüyorum.

VAN'DAKİ AŞİRETLERE YAPILAN HAKSIZLIK

Demokrat Parti iktidara geldikten sonra Van’da yaşayan farklı kişilere de milletvekili olma şansı doğmuş, daha önce ciddiye alınmayan birçok aşiret lideri ve aile büyüğü milletvekili seçilerek mecliste görev almıştı. DP ve AP’den seçilen birçok Milletvekili Van’a birçok kurumu getirmişlerdir. Bunlar arasında Kinyas Kartal öne çıkmaktadır.

Van Milletvekili Ferit Melen’nin CHP’den milletvekili olduğu dönemde 1960 darbesi olmuş, darbeden sonra çDP'yi destekleyen bir çok Aşiret lideri ve büyüğü sürgüne gönderilmişti. Melen'in bu sürgünlere engel olmadığı belirtilmektedir. Başbabakan Menderes ve arkadaşlarının idam edildiği dönem Ferit Melen’in Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün sağ kolu olduğu söylenir.

Van'dan Bruki Aşiret lideri Kinyas Kartal, Abdulbaki Kartal, Hamit Kartal, Bala Kartal, Ertoşi Aşireti'nden Ebubekir Ertaş, Mahmut Ertaş, Gravi Aşiretinden Mehmut Ertaş sürgüne gönderilmişti. CHP Van Milletvekili Tefik Doğuışıker’de sürgüne gönderilmekten kurtulamamıştı.

Van'ın Rus ve Ermeni işgalinden sonraki dönemlerde Ertoşi ve Gravi aşiretinin yaptığı kahramanlığa; Kazım Karabekir Paşanın Bedir Kartal'ın (Kinyas Kartal'ın babası Erivan’daki Bruki aşiret lideri) Osmanlıya çok fazla katkısının önceki yıllarda belirtmesine ve bu gerçeğin bilinmesine rağmen Brukanlardan dört kişi sürgünle cezalandırıldılar. Oya olan ihtiyaca kadar bu kişiler hep baskı altında bırakılmış, gündelik yaşamları çekilmez hale getirilmişti.

DİPNOT: 1950 yılına kadar ülkeyi yöneten CHP'nin virane bıraktığı Van Osmanlı döneminde çok daha güçlü bir şehirdir. Osmanlı döneminde Van'da bulunan konsolokluklar bulunmaktadrı. Bazı kaynaklara göre, Rusya, İngiltere, Fransa, İran ve İtalya konsoloslukları, Amerikan Misyon şefliği,Fransız Dominikenmisyonu olduğu belirtilmiş; farklı kaynaklarda ise Van'da Rus, İran, İngiliz ve ABD konsoloslukları Dominik ve Fransız misyonları olduğunu bilirtilmiştir [5]. Van'da iş hanları, yardım kuruluşları olduğu gibi güçlü mekteplerde vardır. Osmanlı'da, Osmanlı,Amerika, Alman, Fransız Okulları; Ermeni, Musevi, Nasturi Mektepleri vardır. [6]